„Hymn do Najświętszej Panny” skomponowany przez Jana Fotka, jest częścią cyklu pieśni maryjnych Ad mariam, powstałych w 1978 roku. Cykl ten przeznaczony na chór żeński jest wyjątkowym zbiorem  umuzycznionej poezji maryjnej pochodzącej z XIX wieku. W naszym chórze, mamy nadzieję, pojawi się w repertuarze właśnie ten hymn napisany ku czci Matki Bożej Ostrobramskiej.

Jan Fotek urodził się w 1928 roku. Ten nieco zapomniany kompozytor, studiował kompozycję w Krakowie w klasie S. Wiechowicza  i w Warszawie pod kierunkiem T. Szeligowskiego.Był  laureatem wielu konkursów kompozytorskich, m.in. w 1959 otrzymał wyróżnienie na Konkursie Młodych Związku Kompozytorów Polskich za Symfonię nr 2, w 1969 zdobył nagrodę na Konkursie Kompozytorskim im. Grzegorza Fitelberga w Katowicach za Epitasis na orkiestrę, zaś w 1971 – na Konkursie Kompozytorskim im. Feliksa Nowowiejskiego w Gnieźnie za Wariacje na zadany temat na chór dziecięcy. Co więcej, w roku 2010 otrzymał doroczną Nagrodę Związku Kompozytorów Polskich za całokształt twórczości.

” Ad Mariam”

Na tle całego dorobku kompozytorskiego, cykl Ad mariam na chór żeński, zdaje się być epizodycznym zbiorem pieśni. Nic bardziej mylnego! Od pewnego czasu żeńska część naszego chóru przygotowuje jedną z części cyklu, tj. pieśń zatytułowaną „Hymn do Najświętszej Panny”. Autorem tekstu jest polski poeta, Władysław Syrokomla.  Wiersz ten powstał w Wilnie w 1858 roku. Oto jego treść:

 

Hymn do Najświętszej Panny w Ostrej Bramie

Maryjo, Bogarodzico,
Matko cierpiących nędzarzy,
Co nad Jagiełłów stolicą
W bramie stanęłaś na straży!
Spojrzyj na tłumy skruszone,
Co klęczą u stóp tej bramy:
Matko! pod Twoją obronę
Z pokorą się uciekamy.

Niebiosów wysokich Pani!
Spojrzyj na rodzaj człowieczy:
Oto na sercu znękani,
A któż ich boleść uleczy?
Tyś miała serce zranione,
I Twój żal nie miał swej tamy.
Matko! pod Twoją obronę
Z pokorą się uciekamy.

Oto kalecy i chorzy
Żebrają litości Twojej,
A któż im siły przymnoży?
A któż im rany zagoi?
W Twej łasce cudem natchnione,
Uzdrawiające balsamy.
Matko! pod Twoją obronę
Z pokorą się uciekamy.

Oto grzesznicy skalani,
Co się rozstali z nadzieją,
Na święte oblicze Pani
I oczu podnieść nie śmieją!
Rozpal ich serca zziębione,
Niech grzechu oczyszczą plamy!
Matko! pod Twoją obronę
Z pokorą się uciekamy.

Kiedy nas klęska dotyka,
Wstaw się do Syna życzliwie,
Błogosław pracy rolnika,
Błogosław plonom na niwie,
Błogosław litewską stronę
Z wysokiej baszty Twej bramy!
Matko! pod Twoją obronę
Z pokorą się uciekamy.

W litości Twojej matczynej
Głodnych nakarmisz z rozkoszą,
Oto ubogie rodziny
O chleb powszedni Cię proszą.
Otwórz im wsparcia skarbonę,
Błogosław pracy ich samej.
Matko! pod Twoją obronę
Z pokorą się uciekamy.

 

Motyw kultu ostrobramskiego

W XIX- wiecznej poezji badacze literatury wskazują na istnienie motywu związanego z kultem ostrobramskim, nawiązującego do mickiewiczowskiej Inwokacji. Cudowny obraz Matki Bożej Ostrobramskiej jest jednym z symboli chrześcijaństwa w Polsce i na Litwie. Co istotne, na obrazie tym Maryja jest ukazana samodzielnie, bez Jezusa, co zdaniem niektórych badaczy, świadczy o jej autonomii i wyjątkowym wywyższeniu jako Królowej.

Oddawanie się Matce Bożej w opiekę, podziękowanie za jej wsparcie to główny motyw związany z kultem ostrobramskim.  Maryja, będąca patronką Wilna i Litwy, to opiekunka sierot, w szczególności zaś emigrantów, wygnańców i zesłańców, czyli tych, którzy przekraczają Bramę, aby opuścić miasto. Wśród poetów poruszających wątek ostrobramski znajdują się m. in.  Tadeusz Zabłocki-Łada (Przed obrazem Najświętszej Panny Ostrobramskiej, 1846), Antoni Kolankowski (Hymn do N.P. Maryi Ostrobramskiej, 1848), a także Ludwik Wasilewski (Cześć Matce Boskiej Ostrobramskiej, 1852).

Ostra Brama- cudowny symbol narodowy

W drugiej połowie XIX wieku, a szczególnie w czasie powstania styczniowego, Ostra Brama stała się swoistą twierdzą ducha – nabożeństwa pod nią stanowiły pretekst do patriotycznych manifestacji.  Kult ostrobramski stał się jeszcze bardziej intensywny w okresie dwudziestolecia międzywojennego, przyjmując formę dziękczynienia za odzyskanie niepodległości. W kwietniu 1919 roku Józef Piłsudski wjechał konno do Wilna właśnie przez Ostrą Bramę. Co więcej, kulminacją tego okresu kultu była uroczysta koronacja obrazu w roku 1927, w obecności Marszałka oraz Ignacego Mościckiego. Po tej uroczystości upowszechniły się także pielgrzymki do Ostrej Bramy z obszarów całej Polski, które w okresie zaborów były utrudnione.  Warto wspomnieć, że podczas II wojny Brama nie została zniszczona, co poczytano za kolejny cud, a władze sowieckie nigdy nie odważyły się zamknąć kaplicy.

Oprócz tego, jako patronka Litwy Maryja Ostrobramska od XVIII wieku występuje w parze z Maryją Częstochowską, Królową Polski. Usytuowane są naprzeciwko siebie także w Kościele Mariackim w Krakowie, na witrażach T. Dmochowskiego, jako symbole tożsamości narodowej. Nabożeństwo do Maryi Ostrobramskiej znalazło wyraz w muzyce Stanisława Moniuszki, który skomponował aż cztery „litanie ostrobramskie”.

Warto wspomnieć, że Ostra Brama wiąże się w istotny sposób z kultem Miłosierdzia Bożego. I to nie tylko dzięki wizerunkowi Maryi, ale także dzięki obrazowi Jezusa Miłosiernego, namalowanemu według wskazówek św. Faustyny właśnie w Wilnie przez Eugeniusza Kazimirowskiego i wystawionego w Ostrej Bramie, w 1935 roku.